Uber, Apple, Airbnb, Yelp, LinkedIn, MIT edX, Kickstarter gibi kurumların ortak özellikleri nedir? Hepsi son 10 yılda hayatımıza girmiş, “start-up” çılgınlığının içinde hızla büyümüş, değeri milyar dolarlar seviyesinde olan (geçtiğimiz günlerde Microsoft, LinkedIn’i 26.2 Milyar ABD Doları karşılığı alacağını açıkladı) başarılı şirketler. Fakat söz konusu kurumların asıl ortak noktası ve kendilerini başarıya götüren en önemli etken; platform yapılara sahip olmaları.

Platform Tanımı

“Platform” kelimesi, özellikle günümüz iş dünyasında sıkça kullanılan fakat anlamı tam olarak bilinmeyen kelimelerden. Platformları

• Teknolojik bir altyapı kullanarak,
• Kişileri, grupları ve kaynakları (ürün olabilir) birbirine bağlayan,
• Aralarındaki doğrudan iletişim ya da dolaylı etkileşimler sonucu tüm katılımcılar için muazzam değer yaratan,
• Yaratılan değerin çoğu zaman geometrik şekilde büyüdüğü,
• Bir yapı

olarak tanımlıyoruz.

Yukarıdaki tanımdan da anlaşılabileceği gibi platform ve konvansiyonel yapılar birbirinden çok farklı. Birkaç ana farklılık:

• Platformlar, çoğunlukla herhangi bir üretim faaliyeti yapmayan, bilgi ve kurallara dayalı yapılar
• Platformlar, konvansiyonel yapılar gibi hedef müşteri gruplarına en uygun ürün ve/veya hizmet sunma değil, en uygun tamamlayıcı ve kurallara sahip olmak zorundalar
• Platform yapılarda, konvansiyonel yapılarda olduğu gibi, değerin her bir değer zinciri adımında üretildiği doğrusal bir değer zinciri yok
• Ürünlerin özellikleri, platformların ise hedef müşterilerinden oluşan toplulukları var
• Platformlar, başarılı olmak ve daha çok değer sağlamak için pozitif ağ etkilerini yaratmak zorundalar (ağ etkisinin ne olduğunu aşağıda anlatacağım)
• Konvansiyonel yapılarda içerideki kaynakları, platformlarda ise dışarıdaki kaynakları yönetmek önemli
• Platform yapılarda talep bazlı ölçek ekonomisi mevcut, konvansiyonel yapılarda ise talep bazlı ölçek ekonomisi ya yok yada çok zayıf

Avantajları

Platformların, konvansiyonel yapılara göre çok ciddi avantajları da var.

Tatil yapmak isteyen fakat otellere çok para vermek istemeyen “tatilciler” ile paylaşım ekonomisinden yararlanarak evini kiraya vermek ve ekstra gelir elde etmek isteyen “ev sahiplerini” buluşturan Airbnb’nin sahibi olduğu tek bir “oteli” ya da “odası” yok. Aynısı hiçbir otomobile sahip olmayan Uber, hiçbir kadrolu yönetim danışmanı olmayan Mentoro, hiçbir ürün üretmeyen Alibaba için de geçerli.

Airbnb Platformu ile Hilton Oteller Zinciri arasındaki farklılıklar çok çarpıcı. 1919 yılında kurulan, 745 binden fazla odası olan ve 9.1 milyar dolar değerinde gayrimenkul varlıkları olan Hilton’un bugünkü piyasa değeri 19 milyar Dolar. 2008 yılında kurulan Airbnb’nin kendi sahip olmadığı 1 milyondan fazla odası ve sıfır gayrimenkul varlığı ile piyasa değeri ise 25 Milyar Dolar. Airbnb, Hilton’dan farklı olarak değer yaratan kaynakları hızlı ve çok miktarda yatırıma ihtiyaç duymadan etrafında toplayabiliyor. Hilton ise büyümek için yeni oteller yapmak ve ciddi finansal kaynak kullanmak zorunda.

Platformların bir diğer avantajı “denetim bekçileri”nden kurtularak ölçek yaratabilmeleri. Örneğin, konvansiyonel basımevlerinde, yazarlara geri beslemeleri editörler yapıyor. Amazon’un Kindle uygulamasında ise aynı işi okuyuculardan oluşan ekosisteme dahil bireyler gerçekleştiriyor. Dolayısıyla süreç de ciddi şekilde kısalıyor ve birim maliyetler azalıyor. Ayrıca platformlar veriye dayalı araçlar ile topluluklardan geri besleme alabiliyorlar. Örneğin Wikipedia’da okuduklarımız gönüllü katkıda bulunan kişiler tarafından oluşturuluyor.

Platformların bugün çok açık olmayan, belki henüz etkisini görmediğimiz ama ileride yaşantımızda çok büyük değişikliklere de sebep olacak etkileri/avantajları da var. Bunun en önemli örneklerinden birini Uber’de göreceğiz. Yazının başlığı olan “Bir Sonraki Uber’i Nasıl Yaratacağız?” sorusunu cevaplamadan önce, Uber’in yıkıcı etkisini ve bugünkü şirket değerinin neden 60 Milyar ABD Dolarından fazla olduğunu anlamak önemli. Uber günümüzde yolcular ve sürücüleri buluşturan online bir platform. Uber sayesinde yolcular daha verimli, hızlı ve güvenilir bir şekilde yolculuk edebiliyor, taksi sektörü gittikçe küçülüyor ve araba alanların sayısı gittikçe azalıyor. Fakat Uber’in şirket değerinin 60 Milyar Doları geçmesinin sebebi bu değil. Yakın gelecekte sürücüsüz arabaların ticarileşmesi ile birlikte, Uber yolcular ve sürücüsüz arabaları buluşturacak. Sürücülere gerek kalmayacak, araba sektörü ve yan sanayii (bakım, onarım, sigorta, finansman vb.) gittikçe küçülecek, park yerlerine olan ihtiyaç azalacak, boşalan park yerleri muazzam bir gayrimenkul potansiyeli ortaya çıkaracak, arabaların azalması ile trafik azalacak, trafiğin azalması ile hava kirliliği azalacak. Uber’in değeri işte bu yüzden telafuzu zor rakamlarda.

Platform Yapıları Kurmak

Platformlar iş dünyasının geleceğine damgasını vuracak yapılar. Gerek start-up’lar, gerek uzun senelerdir iş dünyasında olan konvansiyonel şirketler için de platform yapılar büyük potansiyel taşıyor. Platform yapıları kurmak ve başarılı olmak için çözmeleri ve başarılı olmaları gereken yapı taşları var. Bunlar, ağ etkilerini yaratabilmek, üretici ve tüketicileri platforma çekmek, üretici ve tüketicileri birbirleri ile eşleştirmek, gelir kalemlerini ve ücretlendirilecek tarafları belirlemek, platformun açıklık derecesine karar vermek, platformun yönetişim modeline karar vermek ve performans takibi yapmak.

Platform yapı taşlarına ek olarak, platform yöneticilerinin yapması gereken ilk ve en önemli faaliyet platformun stratejisini belirlemek. Mentoro blog yazılarında okuyabileceğiniz gibi strateji oluştururken karar verilmesi gereken 15 farklı bileşen var.

Sonuç olarak “Bir sonraki Uber’i nasıl yaratacağız?” sorusunun cevabı platform stratejisini iyi tasarlamaktan ve sistemleri iyi kurgulamaktan geçiyor. Platform yapılar birçok şirketin geleceği ve Türkiye’de erken uyanan şirketler ciddi bir rekabet avantajı yaratacaklar.